اختلالات اضطرابی (Anxiety Disorders)
وقتی از اضطراب صحبت می‌کنیم، ممکن است تصویری مبهم از ترس‌ها، نگرانی‌ها و دل‌واپسی‌های گاه‌و‌بی‌گاه در ذهن‌مان شکل بگیرد؛ از دستان عرق‌کرده‌ی کودکی که تکالیفش را انجام نداده تا کابوس‌های پدری که چک‌هایش پاس نشده‌اند.
اضطراب پیش از آنکه حتی زبان باز کنیم، در شش‌ماهگی با جدایی کوتاه‌مدت مادر تجربه می‌شود. آیا مادر برمی‌گردد؟ یا برای همیشه رفته است؟
اضطراب با ما می‌ماند… حتی تا لحظات پایانی زندگی. گاهی درباره‌ی سرنوشت کیکی که در فر گذاشته‌ایم نگرانیم! این ماهیت اضطراب است: گاهی خفیف، گاهی دردناک، اما همیشه همراه ما.
اضطراب وقتی تبدیل به مشکل می‌شود که:
- بر عملکرد ما اثر منفی بگذارد،
- روابط‌مان را مختل کند،
- و موجب رنج ما یا اطرافیان‌مان شود.
با این حال، میزان مشخصی از اضطراب برای زندگی سالم ضروری است؛ چون ما را هشیار می‌سازد، و وادار می‌کند به چالش‌ها واکنش نشان دهیم. بدترین نوع اضطراب آن است که از داشتن اضطراب بترسیم — یعنی گمان کنیم اضطراب پدیده‌ای خطرناک و غیرطبیعی است، درحالی‌که نیست.
اضطراب از منظر روان‌پزشکی (بر اساس DSM-5)
طبق نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، زمانی اضطراب به عنوان یک اختلال در نظر گرفته می‌شود که علائمی نظیر موارد زیر به طور مداوم و برای حداقل شش ماه وجود داشته باشند:
- نگرانی مداوم و کنترل‌ناپذیر، بدون دلیل مشخص،
- علائم فیزیکی مانند تپش قلب، تنگی نفس، خشکی دهان، تهوع،
- بی‌خوابی، عدم تمرکز، تحریک‌پذیری،
- و در نهایت، افت عملکرد در زندگی شخصی، اجتماعی یا شغلی.
در چنین شرایطی، فرد به درمان حرفه‌ای نیاز دارد.
انواع اختلالات اضطرابی
در DSM-5 اختلالات اضطرابی در دسته‌بندی‌های زیر قرار می‌گیرند:
- اختلال اضطراب فراگیر (GAD – Generalized Anxiety Disorder): نگرانی مداوم درباره امور روزمره بدون دلیل مشخص
- اختلال وحشت‌زدگی (Panic Disorder): حملات ناگهانی و شدید اضطراب همراه با علائم جسمانی
- هراس اجتماعی (Social Anxiety Disorder): ترس شدید از قضاوت در موقعیت‌های اجتماعی
- فوبی‌های خاص (Specific Phobias): ترس غیرمنطقی از اشیاء یا موقعیت‌های خاص
- اضطراب ناشی از مواد یا بیماری‌های طبی: مثل اضطراب ناشی از مصرف دارو، مواد یا شرایط پزشکی مانند تیروئید
- اختلال اضطراب نامعین (Unspecified Anxiety): که معیارهای کامل هیچ‌یک از موارد بالا را ندارد ولی همچنان آسیب‌زاست
راهنمای کوتاه برای پیشگیری و مقابله با اضطراب
مقابله با اضطراب نیازمند تمرین، شناخت و تغییر در سبک فکر است. راهکارهای زیر می‌توانند نقطه شروع خوبی باشند:
الف) تعریف نگرانی‌ها
- نگرانی‌هایت را با دقت بنویس.
- سپس دلایل آن‌ها را بررسی کن. آیا واقعاً منطقی هستند؟
ب) شناسایی پیامدها
- بدترین سناریوی ممکن را تصور کن.
- برای آن آمادگی ذهنی و عملی داشته باش.
ج) اصلاح خطاهای شناختی
- آیا بزرگ‌نمایی یا فاجعه‌سازی می‌کنی؟
- آیا تفکر صفر و یکی داری؟
- آیا باورهای سخت‌گیرانه درباره «بایدها» ذهن تو را محدود کرده‌اند؟
سپس با جایگزینی افکار منطقی، گفت‌و‌گوی درونی خود را تعدیل کن.
د) تجسم واکنش مطلوب
خودت را در موقعیت اضطراب‌زا تصور کن که بدون اضطراب، با آرامش و تمرکز در حال حل مسئله‌ای.
یادداشت کن که چطور این بار توانستی خودت را مدیریت کنی.
با تمرین روزانه‌ی این مراحل، ذهن‌ات را برای مواجهه با موقعیت‌های واقعی آماده‌تر خواهی کرد.
سخن پایانی
اضطراب بخش گریزناپذیر زندگی است. هدف ما حذف آن نیست، بلکه یادگیری مدیریت آن است. اضطرابِ مدیریت‌شده می‌تواند ابزار رشد باشد، نه مانع آن.
منابع علمی پیشنهادی
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.).
- Clark, D. A., & Beck, A. T. (2010). Cognitive Therapy of Anxiety Disorders. Guilford Press.
- NIMH. (n.d.). National Institute of Mental Health – Anxiety Disorders
نوشته: محمدعلی داوری دولت‌آبادی – روانشناس بالینی، نویسنده، مدرس و مترجم | ravamo.ir
