مهارتهای زندگی – مهارت ششم: تفکر انتقادی
مهارت تفکر انتقادی
تفکر یک فرایند ذهنی و شناختی است که از طریق آن افکار عقاید و ارزشهایمان را ارزیابی می‌شوند.
مهارتی که باعث می شود شما فریب نخورید و بتوانید وقایع را به درستی تحلیل کنید.
تفکر انتقادی یک فرایند شناختی فعال، هدفمند و سازمان یافته است که با استفاده از آن به بررسی افکار و عقاید خود و دیگران پرداخته و به فهم روشن تر و بهتري دست مییابیم. تفکر انتقادی مستلزم استفاده فعال از هوش، دانش و تواناییها براي مقابله مؤثر با موقعیت‌های زندگی است.
در تفکر فعال وقتی فرد با یک موقعیت تصميم‌گيري و انتخاب مواجه میشود، فعالانه به جمع‌آوری اطلاعات می‌پردازد، امکان ها و احتمالات مختلف را بررسی میکند، با افراد با تجربه و متخصص مشورت میکند و سپس درباره تمامی این موارد به تفکر انتقادی می‌پردازد.
همچنین یکی از ابعاد مهم تفکر انتقادي، بررسی دقیق موقعیت‌ها با پرسیدن سـؤالات مناسب و مربوط است که باعث می شود درك بیشتري نسبت به دنیا پیدا نموده و تصمیمهاي آگاهانه‌تری بگیریم.
تفکر انتقادي چیست؟
تفکر انتقادي به معناي تفکر صحیح براي ارزیابی مسائل است. به تعریف دیگر، تفکر همراه با استدلال، مسئولیت، مهارت و هدف را تفکر انتقادي می‌نامند . فردي که تفکر انتقادي دارد میتواند سؤالات مناسب بپرسد، اطلاعات مربوط را به طور مرتب و خلاق جمع‌آوری کند و به نتایج مدلل برسد که او را قادر به زندگی و عملکرد موفق نماید.
کودکان با قدرت تفکر انتقادي به دنیا نمی‌آید و این توانایی را بدون آموزش کسب نمیکنند. توانایی تفکر انتقادي، مهارتی است که بایستی آموخته شود، لیکن بسیاري افراد آن را فرا نگرفته‌اند. تفکر انتقادي همان تفکر علمی است که در ساختار ریاضی و علوم به کار میرود. هر چند بشر به طور مداوم اطلاعات را ارزیابی می کند، اما در تفکر انتقادي، ارزیابی این اطلاعات به شیوهاي ماهرانه و دقیق است که منجر به بهترین نتیجه میشود.
افراد با تفکر نقاد می توانند مستقل فکر کنند، مشکلات را شناسایی کنند، اطلاعات مربوط را جمع‌آوری و تجزیه تحلیل کنند و نتیجه بگیرند. آنها بدون تکیه کردن به نظرات و ايده‌هاي سایرین فکر میکنند، به عبارت دیگر تلقین نمی‌پذیرند و خود قضاوت میکنند.
تفکــر انتقــادي در واقــع روش شــنا ختی اســت کــه عمدتاً با بررسی داده ها بــه قضاوت می پردازد.
بر خلاف تفکر خلاق که در پی یافتن راه‌هاي تازه است، در تفکر انتقادي شخص از منابع و اطلاعات موجود بر اساس دانش قبلی براي حل مسئله کمک می‌گیرد.
با توجه به اینکه مهارت تفکر انتقادي مادرزادي نیست، اطلاعات، تجربه و تمرین براي ایجـاد آن ضـروري هسـتند.
برخلاف مهارت مطالعه یا ریاضیات فراگیري مهارت هاي تفکر، برنامه مشخصی ندارد و از همه موقعیت‌هایی که می‌توانند برانگیزاننده این نیاز باشد امکان استفاده وجود دارد. در زندگی روزمره میتوان مواقعی را یافت که قضاوت انتقادي مورد نیاز است و بعد آن را تمرین کرد.
قبل از پرداختن به تمرین هایی که باعث تقویت این مهارت می شود ابتدا به تفاوت نقد و انتقاد توجه کنید.
در نقد کردن شما وقایع را مورد قضاوت قرار می دهید که ممکن است این قضاوت آزاد دهنده و تحقیر آمیز هم باشد.اما در تفکر انتقادی شما بر اساس واقعیت موجود به تحلیل موقعیت ها می پردازید بدون تحقیر دیگران وایجاد حس ناخوشایند در آنها.
برای ایجاد یا تقویت این مهارت سعی کنید در طی روزهای آینده هر اخباری که شنیدید را زیر سوال ببرید! اما سوالات شما باید اینگونه باشند:
آیا این خبر امکان پذیر است؟
آیا منبع معتبری آن را بیان کرده است؟
چه شواهدی برای آن دارد؟
آیا من این خبر را می‌پذیرم؟ چرا؟
برای شما به عنوان یک نوجوان تفکر انتقادی یک موضع چالش برانگیز است چرا که قبل از هر سوالی باید از خودتان بپرسید آیا بر اساس واقعیت تحلیل میکنم یا عقیده ی شخصی خودم؟
واقعیت آن چیزی است که از نظر علمی ثابت شده و شواهد کافی برای تایید آن وجوددارد.
عقیده اما نظر شخصی هرنفر است که میتواند درست یا غلط باشد، میتوان آن را پذیرفت یا رد کرد. با آگاهی به این موضوع میتوانید حرفه ایی تر این مهارت را بکار بگیرید.
مهارت تفکر انتقادی در کودک
هدف از آموزش این مهارت به کودکان این است که در آینده در مقابل چالش‌های پیش رو ساده‌لوحانه عمل نکنند و البته از سواستفاده های دیگران در امان باشند.
بازی اول
اسفنج؛سنگ؛ پازل
از کودک خود بخواهید ویژگی های اسفنج را برایتان توضیح دهد.
اورا به این سمت هدایت کنید که اسنفج خیلی بیش از حد منعطف است و همه چیز را جذب میکند.
و بعد راجع به ویژگی سنگ از او بپرسید که سخت و محکم است و تغییرناپذیر.
اما پازل نه مثل سنگ سخت است و نه مثل اسنج نرم بلکه آن قطعه ایی که درست است را می‌پذیرد و آنچه درست نیست را قبول نمی‌کند.
در طی روز از فرزند خود بخواهید همانند پازل عمل کند در مواجهه با وقایع.
این بازی اگر عینی اجرا شود برای کودکان بسیار خوشایند است و در صورت تکرار و آموزش صحیح خواهید دید خودشان به شما بازخورد خواهد داد.
بازی دوم
قصه اشتباه
یک قصه دلخواه کودکتان را انتخاب کنید و برایش بخوانید بعد از آن در روزهای دیگر همان قصه را با تغییر واضحی در داستان برای کودک بخوانید و از او بخواهید تا اشتباه و تفاوت داستان را برای شما بازگو کند.
این بازی علاوه بر تقویت مهارت گوش دادن در دقت و توجه کودکتان در سالهای مدرسه بسیار اثر گذار خواهد بود.
مشاور سایت، نظرات روانشناس بالینی (محمدعلی داوری) را منتقل میکند.
خیلی خوب و کامل بود.